فوکو(۲)

جهان یک نهاد [درمانگاه] بزرگ است. درمانگاهی که در آن حاکمان روان شناسان اند و مردم بیماران. هر روز نقش جُرم شناسان، روانپزشکان و همه کسانی که رفتار روحی انسان را معاینه می کنند گسترده تر می شود. به همین جهت قدرت سیاسی در صدد است یک وظیفه جدید، یعنی وظیفه درمانگری را به عهده بگیرد ...   

از دید فوکو، مهم­ترین گفتمان­ها در مدرنیته آنهایی هستند که هم بدن اجتماعی و هم بدن فردی را تنظیم می­کنند. او دانش پزشکی غرب را بهترین نمونه­ی شکل مدرنی از دانش می­داند که قدرت زیستی و قدرت کالبدی را توامان اعمال می­کند.

برای درک زندگی مدرن کافی­ست به این امر واقف باشیم که ما انسان­های مدرن تا حد زیادی تبدیل شده­ایم به موضوعی برای اعمال قدرت تعاریف پزشکی از به­هنجاری و انحراف؛ یعنی درک کنیم که تا چه حد ذهن­مان مشغول سلامت جسمانی­مان شده­است. به گفته­ی فوکو، قدرتِ عقاید و تصورات مربوط به سلامتی و بیماری در زندگی ما هم­سنگ با قدرتی­ست که تصورات مربوط به خیر و شر در زندگی انسان­های پیشامدرن داشتند.

او ایده­ی نگاه^۱ گفتمانی و حاملان آن را از آن روی طرح می­ریزد تا به یاری آن شرح ­دهد که گذر از تسلط مذهب در دوران پیشامدرن به تسلط پزشکی در دوران مدرن با پیدایش نگاه پزشکی^۲ و نگاه بالینی^۳ رخ داد.

شمار فراوانی روش گفتمانی وجود دارد که انسان­ها از خلال آنها معنای سلامتی و بیماری را می­فهمند. این که چرا کسی بیمار است و دیگران سالم پرسشی­ست که بسیاری از این اَشکال معرفت بدان می­پردازند. سِحر شدگی؛ توهین به مقامی الهی؛ به خاطر جرمی در این جهان یا جهان دیگر مجازات شدن؛ ناتوانی یا بی­میلی برای داشتن رفتار مناسب در روابط با دیگران؛ ناتوانی از تاب آوردن اضطراب­ها و دشواری­های زندگی روزمره و بسیاری تبیین­های از این دست، بیماری جسمانی را به علل بیرونی مرتبط می­کنند. گرچه که بدن قرارگاه بیماری­ست، اما ریشه­های آن جایی دیگر نهفته است و درمان­ها به تبع آن تجویز می­شوند.

در مقابل، طب زیستی غرب اغلب تنها به مداوای نشانه­های جسمانی/ بدنیِ بیماری می­پردازد تا ریشه­های آن و بیشتر بر ریشه­کن کردن امراض موجود در بدن تاکید می­کند تا یافتن علتی بیرونی. همین امر است که طب زیستی غربی را از آن چه که پزشکی همادین^۴ خوانده می­شود متمایز می­کند؛ درمان­های کل­گرایی که سلامت و بیماری را در قالب رابطه­ای میان وضعیت اجتماعی، ذهنی، هیجانی و جسمانی ـ میان ذهن، روان و بدن ـ می­فهمند. البته، طب زیستی هم به وجود علل بیرونی اذعان دارد، اما معمولا آنها را نیز مادی می­انگارد؛ عللی همچون ویروس­ها، باکتری­ها، سیگار یا الکل. هم از این روست که پزشکی پیش­گیرانه نیز بدن­- ­محور است: به اندازه بخور، ورزش کن، از داروهای خطرناک بپرهیز و غیره. در بسیاری از مواقع، پزشکی غرب انواع گوناگون ریشه­های غیرجسمانی بیماری- سلامتِ بدن را نادیده می­گیرد؛ ریشه­هایی که شاید از جنبه­­های دیگری علل باقوه­­ی بیماری فرض شوند: دردمندی، تنهایی و انزوای اجتماعی، احساس درماندگی و کمبود اعتماد به نفس.

---

1 gaze

2 medical gaze

3 clinical gaze

4 holistic کل گرا